Kişisel Blog: Dürtmek (Nudge), Nobel İktisat Ödülü 2017

Bildiğiniz gibi, bu sene iktisat Nobeli, davranışsal iktisada katkılarından dolayı Richard Thaler'e gitti.

Peki, nedir bu davranışsal iktisat ve Thaler'in bu konuya katkıları?

Bilkent İktisat hocası Princeton Doktoralı Refet Gürkaynak'ın yazısını özetledim:

Davranışsal iktisat, insanların rasyonel olduklarını varsaymadan nasıl davrandıklarına bakar ve bu verileri alarak iktisat politikası geliştirir.

1
Thaler bu alanda, "dürtmek" (nudging) adını verdiği, küçük davranış değişiklikleri yaratarak insanları daha iyi kararlar almalarını sağlayan çalışmalarda bulunuyor.

Örneğin bir seçeneği iki farklı şekilde söylemek mümkün:

"Şimdi değil sonra emekli oluırsan ayda 200 lira kazancın olur." ya da
"Sonra değil şimdi emekli olursan ayda 200 lira kaybın olur", şeklinde.

Verilen bilgi tamamen aynı olduğu için rasyonel insanın iki durumda da aynı kararı almasını bekleriz. Ancak insanlar, bilgi ilk şekilde verildiğinde
"200 lira kazanç olmayıversin" diye erken emekli olmaya, ikinci şekilde verildiğinde
"aman kaybım olmasın" diyerek emekliliklerini ertelemeye meylediyorlar.
Buna, "kayıptan kaçınma ve çerçeve etkisi" deniyor.
Daniel Kahneman ve Amos Tversky'nin psikoloji deneyleriyle biliniyor. Bu çalışmalarını yayınladığı bestseller Hızlı ve Yavaş Düşünme ile Kahneman, Nobel İktisat ödülünü aldı (psikoloji Nobeli olmadığı için:).

2
Thaler'ın bir başka ünlü işi, Knetsch ve Kahneman ile düşünmüş oldukları diktatör oyunu. Burada birbirini tanımayan ve görmeyecek olan iki kişiden birine bir miktar para veriliyor ve parayı diğer oyuncuyla serbestçe bölüşmesi isteniyor. Diğer oyuncunun söz hakkı yok. Sadece kendisini düşünen kişinin, tüm parayı alıp gitmesi beklenir ama epey "diktatör" parayı eşit paylaştırıyor. Dolayısıyla insanların bir bölüşüm ve adalet derdi olduğunu, hatta imkanları olduğunda "adil" davranmayanları cezalandırmak için maddi maliyetler yüklenmekten de kaçınmadığını anlıyoruz.

3
Thaler'ın başka bir katkısı da öz kontrol konusunda. Bunu, insanların, gelecekteki kendilerine güvenmemeleri olarak anlamak mümkün. Eve gelen misafirin getirdiği pasta için "al kalanını yaynında götür, burada kalırsa dayanamayıp hepsini yerim ve kilo alırım" demek bunun bir örneği. Aynı insan, tasarruf etmek isterken de maaşını alınca dayanamayıp harcayacağını düşünüyorsa, gelecekteki kendisine güvenemediği için kendisini tasarruf yapmaya teşvik edecek sistemler arayışına gitmek isteyebilir. Böyle durumlar için, insanları uygun davranışlara doğru "dürtecek" iktisadi yapılara, teşvik sistemlerine ihtiyaçları var.
Thaler'ın önemli bir özelliği, bu sistemler üzerine çalışması.